Λίγα έχουν
ειπωθεί και λιγότερα γραφτεί για την προσφορά των Ποντίων στην Ελληνική
Επανάσταση. Μια προσφορά η οποία ήταν σημαντική και καθοριστική, τόσο στη
Φιλική Εταιρεία και τη χρηματοδότησή της όσο και σε έμψυχο υλικό. Δυστυχώς οι
περισσότερες μαρτυρίες για τη συμβολή των Ποντίων στην Επανάσταση του ’21
χάθηκαν με την ολοκληρωτική καταστροφή του ποντιακού ελληνισμού το 1922.
Σε γραπτά
όμως κείμενα, αγωνιστών του 1821, γίνονται αναφορές για εκατοντάδες «Μαυροθαλασσίτες»,
«Τραπεζούντιους», «Σινωπείς», «Αργυρουπολίτες». Στο Θούριό
του ο Ρήγας αναφέρεται στους Πόντιους Μαυροθαλασσινούς: «Λεβέντες
Μαυροθαλασσινοί, ο βάρβαρος ως πότε θε να σας τυραννεί». Την ίδια εποχή 4.000
Μπαφραίοι θανατώνονται από τους Τούρκους, ρίχνονται δεμένοι πισθάγκωνα και
πνίγονται στον ποταμό Άλυ.
Ένας
Πόντιος, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, άρχισε την επανάσταση, και ένας άλλος, ο
αδελφός του Δημήτριος, την τελείωσε. Γράφει χαρακτηριστικά ο ιστορικός Ιωάννης
Φιλήμων: «Οι μεγαλύτερες ίσως μορφές του 1821 ήταν ο Αλέξανδρος Υψηλάντης και ο
αδερφός του Δημήτριος Υψηλάντης. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ως Στρατηγός και
Αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας άρχισε τον αγώνα με τον Ιερό Λόχο, ενώ ο αδερφός
του Δημήτριος, ως Στρατάρχης, σφράγισε την Επανάσταση το 1829 με νίκη στην
Πέτρα Βοιωτίας, νικώντας 7.000 Τούρκους (με 3.000 Έλληνες)».
Η Ελισάβετ Υψηλάντη (ανάμεσα στους ήρωες γιους της Αλέξανδρο και Δημήτριο)
εκποίησε ακίνητα και χρυσαφικά και τα διέθεσε στον Αγώνα
Οι Υψηλάντες
ήταν μια από τις παλιές ποντιακές οικογένειες, με καταγωγή από την Υψηλή, ένα
χωριό του Όφι, στον Πόντο. Ο παππούς τους, Αλέξανδρος Υψηλάντης, καρατομήθηκε
από τους Οθωμανούς όντας ηγεμόνας στη Μολδοβλαχία. Η οικογένεια Υψηλάντη ξόδεψε
όλη της την περιουσία για να χρηματοδοτήσει την επανάσταση, και πέθαναν φτωχοί.
Παρομοίως Έλληνες ομογενείς όπως ο Παναγιώτης Σέκερης (έδωσε 10.000 γρόσια), ή
ο Γεώργιος Λεβέντης (έδωσε 12.000 γρόσια), πέθαναν πάμπτωχοι στην
απελευθερωμένη πλέον Ελλάδα! Ο Ηλίας Κανδήλης, ιδρυτής του Φροντιστηρίου της
Χερσώνας, άφησε στον Αλέξανδρο Υψηλάντη 5.000 ρούβλια, ο Ιάκωβος Γρηγοράντης,
γενικός «αρχιμεταλλουργός» των μεταλλείων της Αργυρούπολης, καθώς και η μεγάλη
ποντιακή οικογένεια των Μουρούζηδων είναι λίγα μόνο από τα παραδείγματα των
Ποντίων που ενίσχυσαν τον αγώνα.
Με τη
διακήρυξη του Υψηλάντη «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος», στις 24 Φεβρουαρίου
1821, σήμανε η αρχή της Επανάστασης και Έλληνες σπουδαστές έτρεξαν και
οργανώθηκαν κατά τα πρότυπα του θηβαϊκού «Ιερού Λόχου». Οι περισσότεροι ήταν
Πόντιοι. Στις 7 Ιουνίου 1821 στο Δραγατσάνι έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι στο πεδίο
της μάχης. Ο σουλτάνος κήρυξε τον Ιερό Λόχο ως «Ποντιακή Στρατιωτική Μονάδα»
και έσφαξε για αντίποινα τους προκρίτους της Αργυρούπολης.
Επί δύο
χρόνια οι κάτοικοι της Αργυρούπολης, και άλλων περιοχών του Πόντου, δεν είχαν
δικαίωμα να παίρνουν νερό κατά τη διάρκεια της ημέρας από τις βρύσες τους, έστω
κι αν αυτές βρίσκονταν μέσα στην αυλή τους.
Ανάμεσα
στους Φιλικούς ήταν ο Μητροπολίτης Αργυρουπόλεως Σίλβεστρος Λαζαρίδης Β΄, που
μυήθηκε από τον συμμαθητή του και Σχολάρχη Τραπεζούντας Σάββα Τριανταφυλλίδη.
Ορκίστηκαν από δύο απεσταλμένους Φιλικούς που ήρθαν για το σκοπό αυτόν στην
Αργυρούπολη, ντυμένοι σαν Τούρκοι δερβίσηδες. Οι δερβίσηδες περιόδευσαν τον
Πόντο και όρκισαν πολλούς και μάζεψαν χρήματα για τον αγώνα. Μόνον οι μυημένοι
της επαρχίας Χαλδίας συγκέντρωσαν για τον αγώνα 12.000 γρόσια. Ακόμη και το
1866, όταν καιγόταν η ηρωική Κρήτη, ο πρόξενος της Ελλάδας στην Τραπεζούντα,
Παναγιώτης Ματαράγκας, μάζεψε για τον αγώνα της Κρήτης 340 χρυσές λίρες, από
τις οποίες τις 50 έδωσε ο Μητροπολίτης Γερβάσιος Σουμελίδης.
Όταν ξέσπασε
η Επανάσταση του 1821, το μίσος και ο φανατισμός των Τούρκων εναντίον των
Ποντίων κορυφώθηκε. Στην Τραπεζούντα ο φανατισμένος όχλος μάζεψε τους Χριστιανούς
στο Γκιουζέλ Σεράι (Λεοντόκαστρο) για να τους σφάξει. Ο καταγόμενος από το
Σταυρίν της Κρώμνης φρούραρχος της Τραπεζούντας, ο Σατήρ Ζαδδές Σουλεημάν
Πασάς, διέλυσε τον όχλο και έσωσε τους χριστιανούς. Λέγεται ότι ο φρούραρχος
ήταν κρυπτοχριστιανός.