Το λάβαρο που ύψωσε το 1821 στα Σφακιά ο ήρωας
παπα-Γιάννης Σκορδίλης
Όταν στις
16/2/1821, στο Κισνόβιο της Βεσσαραβίας, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης αποφάσισε την
κήρυξη της Ελληνικής Επαναστάσεως, μετέβη μετά στο Ιάσιο και την ξεκίνησε με το
σύνθημα: «Ο Θεός είναι δίκαιος. Νίκη ή θάνατος υπέρ Πίστεως και Πατρίδος». Και
στις 23/2/21 εξέδωσε προκήρυξη και αναγγέλλει «άπασα η Γραικία ύψωσεν τας
σημαίας ζητούσα την ελευθερίαν της».
Ο ξεσηκωμός
έγινε αμέσως γνωστός στους υπόδουλους Έλληνες.
Θα
αναφερθούμε στον ξεσηκωμό της Κρήτης, όπου σε σύγκριση με τα άλλα μέρη,
παρουσίαζε μια αρνητική πληθυσμιακά ιδιομορφία. Είχε 160.000 Έλληνες και
130.000 Τούρκους, καθόλου ευνοϊκή για Επανάσταση, όπως συνέβαινε σε άλλες
περιοχές. Γιατί μετά την εκδίωξη των Βενετών, το 1669, εγκαταστάθηκαν στο νησί
πολλοί Τούρκοι.
Οθωμανικός χάρτης της Κρήτης
Οι σφαγές
των Ελλήνων ήταν συχνές, όπως και η τρομοκρατία που ασκούσαν οι τρεις Τούρκοι
πασάδες σε Χανιά, Ηράκλειο και Ρέθυμνο. Οι Κρητικοί (εκτός από τους Σφακιανούς
και τους Ριζήτες που διέθεταν 1.200 ενόπλους) ήταν άοπλοι μετά το αποτυχημένο
κίνημα Δασκαλογιάννη το 1769, ενώ ο αιγυπτιακός στόλος ήταν άμεσος αρωγός των
Τούρκων.
Στα Σφακιά,
όταν μαθεύτηκε ο ξεσηκωμός του Υψηλάντη και όσα συνέβησαν στην Πάτρα, έγινε
σύσκεψη των προκρίτων στις 7/4/1821 στα Γλυκά Νερά και στις 21 Μαΐου στο Λουτρό
όπου συγκροτήθηκε η Τοπική Εφορία, ονομασθείσα «Καγκελαρία», την οποία
αποτελούσαν ο ιερέας των Σφακίων Γεώργιος και οι Ιωάννης Πωλιουδάκης, Ιωσήφ
Παπαδάκης, Ρούσος Βουρδουμπάς, Ανδρέας Κριαράς, Αναγνώστης Ψαρουδάκης και
Δημήτριος Φλαμπουριάρης. Η Εφορία, που περιφρονούσε όσους Έλληνες έρχονταν σε
επιμιξίες με μουσουλμάνους, καλώντας τους να διατηρήσουν τα παλιά ήθη κι έθιμα,
καθαρά στοιχεία της φυλής τους, ζήτησε από την Ύδρα και τις Σπέτσες να τους
προμηθεύσουν 2.000 τυφέκια και 15 πλοία.
Εν τω
μεταξύ, Κρητικοί που μετέβησαν στον ξεσηκωμό της Πάτρας και των Καλαβρύτων
προμηθεύτηκαν από την Αγία Λαύρα ένα από τα τρία επαναστατικά λάβαρα που
φιλοτέχνησαν μοναχοί και πρόσφεραν στα Σφακιά. Σε μεγάλη σύναξη ενόπλων στις
29/5/1821, στην Παναγία Θυμιανή στους Κομιτάδες Σφακίων, ο οπλαρχηγός
παπα-Γιάννης Σκορδίλης ύψωσε το λάβαρο και κήρυξαν επίσημα την επανάσταση για
την απελευθέρωση της νήσου από τους Τούρκους. (Το λάβαρο –βλ. κεντρική φωτ. του
άρθρου– βρίσκεται και φυλάσσεται σήμερα στο Ατσιπόπουλο Ρεθύμνης και τη
φωτογραφία του μας παραχώρησε ο στρατηγός Νικόλαος Σαμψών.)
Ο ξεσηκωμός
είχε και εκπλήξεις, αφού στη Μεσαρά οι εξισλαμισμένοι Κουρμούληδες εμφανίστηκαν
ως κρυπτοχριστιανοί και συντάχθηκαν με τους επαναστάτες.
Οι συμπλοκές
των Κρητών με τον τουρκικό στρατό ήταν συχνές. Ο οπλαρχηγός Παπαδογεωργάκης
όταν είδε τις μαζικές σφαγές στην επαρχία Σελίνου από τους Γενίτσαρους,
επιτέθηκε στις 11 Ιουνίου με τους άνδρες του στο Θέρισο και σκότωσε τους
αγάδες. Οι Γενίτσαροι σε αντίποινα σκότωσαν μετά στα Χανιά 300 αθώους,
λεηλάτησαν κι έκαψαν εκκλησιές και σπίτια, ενώ το Ρέθυμνο γνώρισε πρωτοφανή
αγριότητα με διαπόμπευση και εκτέλεση του Επισκόπου και καταστροφή χωριών με
500 σφαγιασθέντες.
Ο... εξισλαμισμένος κρυπτοχριστιανός Δ. Κουρμούλης που συντάχθηκε με τους
Επαναστάτες!
Στο Ηράκλειο
αφηνιασμένοι Τούρκοι του Σερίφ Πασά επί ένα τριήμερο επιδίδονταν σε σφαγές.
Κατέσφαξαν 700 χωρικούς, ενώ στη Σητεία θανατώθηκαν 300 χριστιανοί. Ο συνολικός
αριθμός των αμάχων που εξοντώθηκαν υπολογίζεται στις 2.000, ανάμεσα τους ο
μητροπολίτης Κρήτης Γεράσιμος, ο επίσκοπος Χανίων Μελχισεδέκ, οι μητροπολίτες
Κνωσού, Χερσονήσου και Σητείας, και πολλοί ιερείς.
Ολόκληρο τον
Ιούλιο οι Έλληνες έδωσαν σκληρές μάχες με τους Τούρκους σε Θέρισο, Άσφενδο,
οροπέδιο Ασκύφου, Χανιά, Άμπελο…
Στις αρχές
Αυγούστου ο Σερίφ Πασάς, σερασκέρης όλης της Κρήτης, πήγε με στρατό στο Ρέθυμνο
για να χτυπήσει τα Σφακιά. Όμως 2.000 επαναστάτες έπιασαν τους δύο δρόμους που
οδηγούσαν στα Σφακιά και στην Επισκοπή Ρεθύμνης, επιτέθηκαν στους Τούρκους, ηττήθηκαν
και σκοτώθηκε ο παράτολμος οπλαρχηγός παπα-Γιάννης Σκορδίλης.
Ο αγωνιστής Χατζημιχάλης Νταλιάνης που σκοτώθηκε στο Φραγκοκάστελο Σφακίων
Στις 3
Αυγούστου έγινε νέα μάχη στα Δράμια όπου 8.000 Τούρκοι με ιππικό και πυροβόλα
διέλυσαν τα ελληνικά σώματα και κατέστρεψαν όλα τα γύρω χωριά, με 3.000
νεκρούς! Μετά επιτέθηκαν στα Σφακιά, έκαψαν την Άσκυφο, κυρίευσαν όλη την
επαρχία, ενώ οι Σφακιανοί πρόλαβαν και με πλοιάρια μετέφεραν τα γυναικόπαιδα
στη Γαύδο και οι ίδιοι διασκορπίστηκαν στα βουνά. Μετά την πτώση των Σφακίων,
οι Τούρκοι πείστηκαν πως η Επανάσταση κατεστάλη και ενημέρωσαν σχετικώς την
Υψηλή Πύλη. Όσοι το πίστεψαν επλανήθησαν. Γιατί μετά την αποχώρηση των Τούρκων
οι σκόρπιοι επαναστάτες επανήλθαν και συνέχισαν τον Αγώνα. Μάλιστα δύο χρόνια μετά,
σε φονική μάχη στο Φραγκοκάστελο, κοντά στα Σφακιά, σκοτώθηκε ο ηπειρώτης
αγωνιστής Χατζημιχάλης Νταλιάνης.