Του Χρήστου Παπαθεοφάνους
http://new-economy.gr/2020/03/24/o-rolos-ton-nisioton-stin-epanastasi-tou-1821
Έχουν ειπωθεί πολλά για τα πεπραγμένα των κατοίκων των νησιών τόσο πριν όσο και στη διάρκεια του αγώνα για την απαλλαγή από τον τούρκικο ζυγό.
Έχει γραφτεί ότι οι νησιώτες δεν ήθελαν να επαναστατήσει το ελληνικό γένος λόγω του ότι οι ίδιοι (δηλ. οι νησιώτες) ήταν βολεμένοι εκείνη τη χρονική περίοδο. Ο λόγος που τους βόλευε η συνέχιση της Τουρκοκρατίας ήταν ότι από το 1774 (υπογραφή της συνθήκης του Κιουτσούκ Καϊναρτζή) μπορούσαν να πλέουν άφοβα τα καράβια τους εφόσον είχαν υψώσει ρώσικη σημαία.
Στην πραγματικότητα οι αντιδρώντες ήταν οι πλούσιοι. Αντίθετα ο απλός λαός ξεσηκώθηκε για να πετύχει την ελευθερία του. Όπως ο Κολοκοτρώνης στη ξηρά έδωσε το σύνθημα για να τα βάλουν με τους προσκυνημένους ντόπιους, έτσι και στις νησιωτικές περιοχές οι καταπιεσμένοι και φτωχοί κάτοικοι ξεσηκώθηκαν εναντίον των πλουσίων οι οποίοι συνεργάζονταν με τους Τούρκους (Νάξος, Άνδρος, Κάλυμνος).
Παρόλα αυτά υπήρχαν ευκατάστατοι Υδραίοι, Σπετσιώτες, Ψαριανοί και Κασιώτες οι οποίοι βοήθησαν σημαντικά στην προσπάθεια για την εθνική παλιγγενεσία.
Το ίδιο ισχύει και με μερικούς ιερείς. Παρότι κάποιοι δεν επιθυμούσαν την επανάσταση, υπήρξαν αρκετοί (το παραδέχονται και Τούρκοι ιστορικοί) οι οποίοι έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην αφύπνιση των Ελλήνων και θανατώθηκαν φρικτά από τους Τούρκους.
Επίσης αρκετοί νησιώτες της διασποράς μετείχαν στην αποτυχημένη επανάσταση που κήρυξε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης στις παραδουνάβιες ηγεμονίες.
Αξιοσημείωτο είναι ότι οι Έλληνες δεν διέθεταν πολεμικά καράβια (χρησιμοποίησαν εμπορικά ιστιοφόρα στα οποία τοποθέτησαν κανόνια).
Αιτίες που οδήγησαν τους νησιώτες να επαναστατήσουν :
1) Οι κάτοικοι των νήσων εκμεταλλεύτηκαν τα πολλά προνόμια που τους έδωσαν οι κατακτητές (ήταν ήπια και χαλαρή η στάση απέναντί τους) και σταδιακά απέκτησαν τον έλεγχο των εν λόγω περιοχών καταφέρνοντας να αποκτήσουν μεγάλες περιουσίες και να αυξηθούν πληθυσμιακά, στοιχεία που έπαιξαν εξέχοντα ρόλο στην προσπάθεια για την ανεξαρτησία.
2) Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου τους έκανε πρόωρα να αισθανθούν την ανάγκη της ελευθερίας.
3) Εκμεταλλεύτηκαν και την απειρία των Τούρκων στα ναυτικά θέματα δημιουργώντας τους την εντύπωση ότι διέθεταν (οι νησιώτες) πολύ μεγαλύτερες δυνάμεις από τις πραγματικές. Μπλόφαραν και πέτυχαν.
4) Οι επιτυχίες των Ψαριανών και η αδράνεια του τουρκικού στόλου ανέβασαν το φρόνημα των νησιωτών που είχαν ταχθεί υπέρ του εθνικού ξεσηκωμού.
5) Οι γνώσεις περί ναυπηγικής. Οι ταρσανάδες και τα εργαστήρια των νησιών λειτουργούσαν σε όλη τη διάρκεια του αγώνα.
Γενικώς τα νησιά χρησίμευαν για ποικίλες αποστολές όπως μεταφορά στρατευμάτων, τραυματιών, προσφύγων, πολεμικού υλικού, τροφών, ζώων κλπ. Σε πολλές περιπτώσεις αποτέλεσαν καταφύγια.
Ύδρα, Σπέτσες, Ψαρά και Κάσος διέθεταν το πιο αξιόλογο πολεμικό ναυτικό και ήταν εκείνα που πρώτα διέθεσαν τα πλοία τους για τον αγώνα της ανεξαρτησίας. Μετέφεραν το επαναστατικό κλίμα στα υπόλοιπα νησιά, ενίσχυσαν τις χερσαίες επιχειρήσεις σε παράλιες περιοχές, ανεφοδίασαν Ελληνικά φρούρια και δεν επέτρεψαν στους Τούρκους να μεταφέρουν στρατό και εφόδια στις επαναστατημένες Ελληνικές περιοχές.
Το πρώτο νησί που επαναστάτησε ήταν οι Σπέτσες (7/4/1821), ακολούθησαν τα Ψαρά (10/4/1821), η Πάτμος (12/4/1821) και η Ύδρα.
Από τα Δωδεκάνησα, δεν αντιστάθηκε μόνο η Πάτμος. Σημαντική ήταν η προσφορά της Κάσου η οποία από τις αρχές Απριλίου του 1821 διέκοψε τον ανεφοδιασμό των Τούρκων.
Τη σημαία της ανεξαρτησίας ύψωσαν ακόμα η Αστυπάλαια, η Κάλυμνος, η Κάρπαθος, η Λέρος, η Νίσυρος και η Χάλκη.
Η επανάσταση δεν ήταν μόνο χερσαία και αυτό η Τουρκία το κατάλαβε σχεδόν από την έναρξή της.
Στις 27 Μαΐου του 1821 ο Ψαριανός Δημήτριος Παπανικολής, ανατίναξε με το πυρπολικό του το Τουρκικό Δίκροτο στη Ερεσό της Λέσβου με συνέπεια ο αντίπαλος στόλος να καταφύγει στον Ελλήσποντο όπου και ακινητοποιήθηκε.
Το τι θα πει επανάσταση στα πελάγη, οι μουσουλμάνοι κατακτητές ένιωσαν για τα καλά τη νύχτα της 6ης προς την 7η Ιουνίου 1822 όταν ο Κωνσταντίνος Κανάρης (έτερος μπουρλοτιέρης από τα Ψαρά και μετέπειτα πρωθυπουργός του ελεύθερου ελληνικού κράτους) εκμεταλλευόμενος το ότι οι Τούρκοι γιόρταζαν το ραμαζάνι, ανατίναξε την Τουρκική ναυαρχίδα στη Χίο σκοτώνοντας 2000 Τούρκους ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο ναύαρχος Καρά Αλής. Το πλήγμα που προκάλεσε στους δυνάστες ήταν τεράστιο (τέθηκαν εκτός μάχης η αντιναναυρχίδα και 6 ακόμη καράβια) και από πλευράς ηθικού. Η συγκεκριμένη επιτυχία έγινε γνωστή και στο εξωτερικό.
Στις 28 με 29 Οκτωβρίου του ίδιου έτους στην Τένεδο, ο Κανάρης κατάφερε να κάψει την υποναυαρχίδα της Τουρκίας (από τα 800 άτομα του πληρώματος ελάχιστοι σώθηκαν). Ο θρυλικός πυρπολητής έγινε ο φόβος και ο τρόμος του Τουρκικού ναυτικού.
Το ελληνικό ναυτικό υπό τις οδηγίες του Υδραίου Ανδρέα Μιαούλη (έγινε γενικός επιθεωρητής του στόλου μετά την απελευθέρωση) σημείωσε νίκες στις ναυμαχίες των Πατρών, των Σπετσών, της Σάμου, του Γέροντα, της Μεθώνης και του κάβο Μπαμπά. Το 1824 ο Μιαούλης κυνήγησε το στόλο του Ιμπραήμ μέχρι το Ηράκλειο Κρήτης αναγκάζοντάς τον να ξεχειμωνιάσει στη Σούδα. Τότε βρέθηκε σε δύσκολη θέση διότι έπρεπε να επιλέξει ποιους θα σώσει. Στην προσπάθειά του να αποτρέψει αποβάσεις των Τουρκοαιγυπτίων στην Κρήτη και στην Πελοπόννησο, άφησε ακάλυπτα τα νησιά. Συνέπεια εκείνης της απόφασης ήταν να καταστραφούν τα Ψαρά και η Κάσος.
Καθοριστική συμβολή στην εθνεγερσία είχαν και γυναίκες. Οι πιο ξακουστές ήταν η Μπουμπουλίνα και η Μαντώ Μαυρογένους. Αμφότερες ήταν πλούσιες και μυημένες στη «Φιλική Εταιρεία».
Η περιβόητη Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα από τις Σπέτσες ξόδεψε ολόκληρη την περιουσία της για τον αγώνα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η ναυπήγηση του πρώτου ελληνικού πολεμικού πλοίου («Αγαμέμνων») στο μεσαίο ιστό του οποίου ύψωσε στις 15/3/1821 το λάβαρο με το Φοίνικα παροτρύνοντας και τα υπόλοιπα σπετσιώτικα καράβια να κάνουν το ίδιο.
Η Μαντώ Μαυρογένους από τη Μύκονο, έδωσε την προίκα της προκειμένου να ελευθερωθεί το γένος. Η αφοσίωσή της στον επαναστατικό αγώνα ήταν τόσο μεγάλη, γεγονός που εξόργιζε τη μάνα της η οποία την έβλεπε να απορρίπτει τα προξενιά που της έκανε για να παντρευτεί.
Κατά τη διάρκεια του εθνικού ξεσηκωμού δημιουργήθηκε το σύστημα διοίκησης των νησιών από το οποίο εξαιρέθηκαν τα τουρκοκρατούμενα. Επρόκειτο για 6 επαρχίες (Νάξος, Τήνος, Άνδρος, Σάμος, Θήρα και Κάσος). Δυστυχώς δεν ευδοκίμησε λόγω ανικανότητας των επάρχων με αποτέλεσμα στις αρχές του 1826 να αντικατασταθεί από τριμελή επιτροπή.
