Η Προσφορά των Βόρειων Σποράδων

Η ΣΚΟΠΕΛΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Η Σκόπελος, αφού έζησε τις περιπέτειες και τα επαναστατικά κινήματα των οπλαρχηγών του Ολύμπου στις αρχές του 19ου αιώνα έλαβε ενεργό μέρος στην επανάσταση του 1821. Κατά τη διάρκεια της εγκαταστάθηκαν στο νησί πολλοί πρόσφυγες από τη Μακεδονία, τη Θεσσαλία και την Εύβοια, οι οποίοι ενδυνάμωσαν το ντόπιο στοιχείο και επηρέασαν τη λαϊκή φορεσιά, την αρχιτεκτονική και γενικά την πολιτισμική εξέλιξη των κατοίκων.

Η κοινωνική διάρθρωση που επιβλήθηκε στα χρόνια της τουρκοκρατίας στη Σκόπελο επηρέασε άμεσα τα ήθη, τα έθιμα και ήταν μία από τις κύριες αιτίες που διαμόρφωσαν την ιδιαιτερότητα του λαϊκού της πολιτισμού. Στο νησί υπήρχε έντονος διαχωρισμός των κοινωνικών τάξεων (κάστες). Την άρχουσα τάξη αποτελούσαν οι μεγαλοκτηματίες και οι καραβοκύρηδες του νησιού. Αυτοί διαφέντευαν ουσιαστικά και αναλάμβαναν να πληρώνουν τους ετήσιους φόρους στους Τούρκους. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού αποτελείτο από μικροκαλλιεργητές αγρότες, εργάτες και ναύτες που επάνδρωναν τον εμπορικό στόλο. Την αστική τάξη αντιπροσώπευαν πολύ λίγα άτομα, κυρίως έμποροι. Τέλος, μία άλλη μικρή αλλά δραστήρια τάξη αποτελούσε ο κλήρος και οι πολυπληθείς μοναχοί.

Ο επίσκοπος και οι ηγούμενοι των μοναστηριών ασφαλώς ανήκαν στην άρχουσα τάξη. Επόμενο ήταν ο ανώτερος κλήρος και οι προεστοί από τη μία και ο λαός από την άλλη να αποτελούν δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις. Αν και δεν έχουν σωθεί γραπτές μαρτυρίες για τις διενέξεις, πληροφορίες από παλιούς Σκοπελίτες επιβεβαιώνουν την έχθρα και τις προστριβές. Οι μεγάλες οικογένειες αποτελούσαν τους τσιφλικάδες του νησιού κατέχοντας τεράστιες εκτάσεις, που συνεχίζουν να έχουν οι απόγονοι τους μέχρι σήμερα. Η κοινωνική αυτή διάρθρωση δεν άλλαξε μετά την επανάσταση. Στα έργα του Παπαδιαμάντη καθρεφτίζεται η μεγάλη φτώχεια στην οποία ζούσε το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού στη Σκιάθο και ασφαλώς και στα άλλα νησιά, στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα.

Η Σκόπελος αν και συμμετείχε από την αρχή ενεργά στην επανάσταση καθώς και αρκετοί Σκοπελίτες ήταν ήδη μυημένοι στην φιλική εταιρεία είναι γεγονός ότι την βρήκε απροετοίμαστη και η ίδια η επανάσταση γενικότερα αλλά και οι εξεγέρσεις κάποιων άλλων νησιών όπως της Ύδρας των Σπετσών και των Ψαρών. Βεβαίως υπήρχε μια γενική ανασφάλεια λόγω της μειωμένης η σχεδόν ανύπαρκτης οργανωμένης άμυνας και οχυρώσεων.

Ανεπιφύλακτα μπορούμε να πούμε ότι ο στόλος της Σκοπέλου βοήθησε τους αδερφούς Ορλόφ και αυτό μπορούμε να το καταλάβουμε από την υπογεγραμμένη καμπάνα που βρισκόταν στην εκκλησιά του Χριστού. Στο αρχείο του Ανδρέα Κανάρη βρεθήκαν έγγραφα του τουρκικού ναυαρχείου που σταλθήκαν στην Σκόπελο τον Οκτώβριο του 1821 και το 1822 με τα οποία ζητάει από τους νησιώτες να πληρώσουν τον καθιερωμένο τους φόρο.

Η Σκόπελος ως προσφυγικό άσυλο:

Μια από τις μεγαλύτερες υπηρεσίες που πρόσφερε η σκόπελος στον απελευθερωτικό αγώνα ήταν η παροχή ασύλου στους πρόσφυγες οι οποίοι μετά την αποτυχία των

επαναστατικών κινημάτων της Θεσσαλίας (7 Μαΐου 1821) και της Μακεδονίας (16 Μαΐου 1821) κατέκλυσαν την σκόπελο (αλλά και την Σκιάθο) για να σωθούν από την μανία των κατακτητών. Μετά την καταστροφή του Πηλίου από τον Δράμαλη κάτοικοι και οπλαρχηγοί κατέφυγαν στα νησιά. Ο συνολικός αριθμός των προσφύγων και στα δυο νησιά ανέρχεται στους 70.000.

Η ναυμαχία της Λήμνου:

Ο Λαμπούντ πασάς της Θεσσαλονίκης είχε σχεδιάσει την καταστροφή της Σκιάθου και της Σκοπέλου με αποτέλεσμα η απειλή τούρκικης εισβολής να γίνεται ολοένα και πιο αισθητή. Οι καπετανάιοι όμως με τα παλικάρια τους που ζούσαν στα νησιά ήταν πρόθυμοι να τα υπερασπιστούν ενώ και οι κάτοικοι ήταν έτοιμοι να αμυνθούν με την βοήθεια των Υδραίων. Έχοντας οι Σκοπελίτες πληροφορίες σχετικά με την ενδεχόμενη επίθεση των Τούρκων αποφάσισαν να επιτεθούν πρώτοι αυτοί εναντίον των Τούρκων για να ματαιώσουν την είσοδο τους στα χωρικά τους ύδατα. Στην εκστρατεία αυτή έλαβαν μέρος Σκιαθίτες, Τρικεριώτες αλλά και ψαριανοί Σπετσιώτες και Υδραίοι. Μεταξύ των Σκοπελιτών ήταν και ο Γ. Καμπούρης με τον μπρίκι του που χρησιμοποιήθηκε ως πυρπολικό. Το Μάρτιο του 1823 συνάντησαν τον στόλο του Λαμπούντ πασά κοντά στη Λήμνο και στην ναυμαχία που ακολούθησε υπερίσχυσαν οι Έλληνες οι οποίοι κατάφεραν να απομακρύνουν προς το παρόν τον τουρκικό στόλο από τις βόρειες Σποράδες.

Απόκρουση τουρκικών επιθέσεων: Οι Τούρκοι όμως ετοίμαζαν και άλλη εκστρατεία εναντίων των νησιών. Έτσι τον Μάιο της ίδιας χρονιάς οι Σκοπελίτες ξεκίνησαν υπό την διοίκηση του Γ. Καμπούρη για να αντιμετωπίσουν τον τούρκικο στόλο. Δεν γνωρίζουμε περισσότερα για την εκστρατεία αυτή. Αυτή η εκστρατεία ήταν η έκτη κατά σειρά που έφερε σε πέρας ο Καμπούρης από την έναρξη της Επανάστασης.

Η προσφορά της Σκοπέλου στον αγώνα κατά το 1825

Κατά το 1825 η Σκόπελος δεν έπαυσε να συμμετέχει στον ελληνικό απελευθερωτικό αγώνα και να προσφέρει κάθε βοήθεια παρά την συνεχή τουρκική απειλή. Σκοπελίτες πλοίαρχοι όπως ο Δέλης, Σταμάτης Αστέρης και Σταμάτης Κουμιώτης συνέβαλαν στον αποκλεισμό του Βόλου μαζί με άλλα ελληνικά πλοία. Σε επιστολή προς τους καπετάνιους των ελληνικών πλοίων οι σκοπελίτες τους προτρέπουν να στείλουν ναυτική δύναμη που να ενωθεί με τα πλοία του νησιού τους για να εμποδίσουν την τροφοδοσία των Τούρκων που πολιορκούνταν στα Σάλωνα.

Ένταξη στο ελληνικό κράτος:

Η Σκόπελος εντάχτηκε επίσημα στο ελληνικό κράτος με την συνθήκη της Κωνσταντινουπόλεως το 1832 στο νομό Εύβοιας, εκκλησιαστικά και πολιτικά μαζί με άλλα

νησιά των βόρειων σποράδων εως την δεκαετία του 1910 όταν πολιτικά τοποθετήθηκε στον νομό Μαγνησίας.

Η Σκιάθος κατά την Ελληνική Επανάσταση

Όλα αυτά τα χρόνια το αίσθημα της Ελευθερίας έμεινε άσβεστο στους κατοίκους της Σκιάθου και παρά το γεγονός ότι το νησί ήταν μακριά από το κέντρο των επιχειρήσεων και αποτελούσε εύκολη λεία για τον τούρκικο στόλο, σύντομα το νησί τάχτηκε υπέρ της Ελληνικής Επανάστασης. Τα μικρά εμπορικά σκάφη μετατράπικαν σε πολεμικά και οι κάτοικοι ύψωσαν με υπερηφάνεια την σημαία της Επανάστασης με σύνθημα το Ελευθερία ή Θάνατος.

Έτσι το 1770 η Σκιάθος συμμετέχει στη νικηφόρα ναυμαχία του Τσεσμέ στο πλευρό του Ρώσου ναυάρχου Αλεξίου Ορλώφ ενώ λίγο αργότερα προσφέρει άντρες και πλοία στο θρυλικό Έλληνα θαλασσομάχο Λάμπρο Κατσώνη που δρούσε εναντίον των Τούρκων με επιδρομές στα τουρκικά παράλια και επιθέσεις εναντίον τουρκικών πλοίων.

Ένα γεγονός μεγάλης ιστορικής σημασίας για ολόκληρο τον Ελληνισμό είναι η δημιουργία της πρώτης επίσημης Ελληνικής Σημαίας από τους ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης. Η σημαία (κυανό φόντο και λευκός σταυρός) σχεδιάστηκε, ευλογήθηκε και υψώθηκε τον Σεπτέμβριο 1807 στη Μονή Ευαγγελιστρίας στη Σκιάθο, φτιαγμένη από το μπλε εσωτερικό του ράσου και την φουστανέλα ενός συμπολεμιστή. Σ’ αυτή ο Νήφων όρκισε τους οπλαρχηγούς Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, Ανδρέα Μιαούλη, Παπαθύμιο Βλαχάβα, Γιάννη Σταθά, Νικοτσάρα, τον Σκιαθίτη διδάσκαλο του Γένους Επιφάνιο-Στέφανο Δημητριάδη, τους Λαζαίους, τον Καρατάσο, τον Λιόλιο, τον Τσάμη και άλλους που είχαν συγκεντρωθεί στο Μοναστήρι για να σχεδιάσουν τις επόμενες κινήσεις τους για την Επανάσταση.

Η Σκιάθος την εποχή εκείνη διέθετε έναν ικανό αριθμό εξοπλισμένων πλοίων με ικανά πληρώματα από τους προηγούμενους θαλάσσιους αγώνες των "Οπλαρχηγών του Ολύμπου" στους οποίους μέχρι το 1816 είχε λάβει μέρος. Έτσι τα Σκιαθίτικα πλοία βοήθησαν πολύ τον Αγώνα υπέρ της Ελευθερίας του Έθνους.

Λίγο μετά το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης (25η Μαρτίου 1821) στην Σκιάθο βρήκαν καταφύγιο πολλοί πρόσφυγες γειτονικών περιοχών που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, όταν έσβησαν τα επαναστατικά κινήματα στα μέρη τους. Οι πρόσφυγες που ζήτησαν καταφύγιο στις Βόρειες Σποράδες υπολογίζονται περίπου σε 30.000 και ήταν κυρίως από τα χωριά του Πηλίου, του Ολύμπου, την Εύβοια και την Ήπειρο. 

Η συγκέντρωση όμως τόσο πολλών ανθρώπων σ' ένα τόσο μικρό μέρος δημιούργησε προβλήματα στέγασης και διατροφής και καθώς αρκετοί μεταξύ αυτών ήταν οπλισμένοι, δεν άργησε να επικρατήσει αναρχία. Το αποτέλεσμα ήταν η Σκιάθος να ταλαιπωρείται για χρόνια από πράξεις βίας και λεηλασίας, κυρίως των λιάπηδων, οι οποίοι παρέμειναν στο νησί ακόμα και όταν οι περισσότεροι πρόσφυγες ξαναγύρισαν στις πατρίδες τους ή εγκαταστάθηκαν σε άλλα μέρη.

Το 1823 οι Τούρκοι κάνουν μια βιαστική και απέλπιδα προσπάθεια να ξαναπάρουν πίσω το νησί με αποτέλεσμα τον αποδεκατισμό των δυνάμεών τους.

Το 1829, με την υπογραφή του Πρωτόκολλου του Λονδίνου, με το οποίο ιδρυόταν ελληνικό κράτος, υποτελές όμως στους Τούρκους, οι Σκιαθίτες εγκατέλειψαν το Κάστρο και εγκαταστάθηκαν πάλι στο λιμάνι, εκεί που ήταν η αρχαία πόλη Σκιάθος.

Στις 9 Οκτωβρίου 1831 ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας Ιωάννης Καποδίστριας δολοφονείται και οι Μεγάλες Δυνάμεις στέλνουν τον 17χρονο Όθωνα σε θέση κυβερνήτη. Στις 18-30 Αυγούστου 1832 ο Όθωνας κάθεται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με τους Τούρκους, συζητώντας το τέταρτο (και τελευταίου) Πρωτόκολλο του Λονδίνου όπου ένας από τους όρους των Τούρκων ήταν να εξαιρεθούν οι Βόρειες Σποράδες από το Ελληνικό Κράτος κάτι που ευτυχώς ο Όθωνας δεν δέχθηκε, παρότι νεαρός και άπειρος σε θέματα διπλωματίας.

Πλέον οι Σκιαθίτες εγκαταλείπουν το Κάστρο και επιστρέφουν στην παλιά τους πόλη, την οποία ξαναχτίζουν από την αρχή. Εκεί κοντά ξεκινά η χρυσή εποχή της Σκιαθίτικης ναυτιλίας και ναυπηγικής, αμέσως μετά τον 4ετή Κριμαϊκό πόλεμο (1853-1856). Η ναυπηγική, η γεωργία και το εμπόριο άκμασαν για άλλη μία φορά με τους Σκιαθίτες εμπόρους και ναυτικούς να ταξιδεύουν σε όλο τον κόσμο με τα ιστιοφόρα τους.

Λίγο πριν τις αρχές του 20 αιώνα, εμφανίζονται τα ατμόπλοια που με τον καιρό βάζουν την παραδοσιακή ναυπηγική σε δεύτερη μοίρα. Η τοπική κοινωνία της Σκιάθου και άλλων νησιών, αδυνατούν να ακολουθήσουν τις εξελίξεις με ότι αυτό συνεπάγεται για την οικονομία του νησιού...

Η Αλόννησος κατά την Εθνεγερσία

Στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης η Αλόννησος βοήθησε στον αγώνα συνεισφέροντας πλοία και ναύτες.

Κατά την διάρκεια της Ελληνικής επανάστασης κατέφυγαν στην Αλόννησο πολλοί Έλληνες αγωνιστές από διάφορα μέρη.