Η ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας
Το 1814 στην Οδησσό, συναντούνται τρεις Έλληνες
και αποφασίζουν τη σύσταση μιας αυστηρά συνωμοτικής οργάνωσης, η οποία
θα προετοίμαζε τον ξεσηκωμό όλων των Ελλήνων και την απελευθέρωσή τους
από τους Τούρκους. Πρόκειται για τον Νικόλαο Σκουφά, 35 χρόνων, από το
Κομπότι της Άρτας, τον Εμμανουήλ Ξάνθο, 42 χρόνων, από την Πάτμο και τον
Αθανάσιο Τσακάλωφ, 26 χρόνων, από τα Γιάννενα. Και οι τρεις έχουν ήδη
γίνει κοινωνοί των επαναστατικών ιδεών και του εταιρισμού. Ο Σκουφάς
είχε ιδιαίτερες επαφές με τον Κωνσταντίνο Ράδο, ο οποίος ήταν μυημένος
στον Καρμποναρισμό. Ο Ξάνθος είχε μυηθεί σε τεκτονική Στοά της Λευκάδας
(«Εταιρεία των Ελεύθερων Κτιστών», της Αγίας Μαύρας), ενώ ο Τσακάλωφ
είχε υπάρξει ιδρυτικό μέλος του Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου.
Σκοπός της Φιλικής Εταιρείας
είναι η γενική επανάσταση των Ελλήνων για την «ανέγερσιν και
απελευθέρωσιν του Ελληνικού Έθνους και της Πατρίδoς μας», όπως μας
πληροφορεί ο ίδιος ο Ξάνθος. Και σημειώνει στα «Aπομνημονεύματά» του: ..δια να ενεργήσωσι μόνοι των ό,τι ματαίως από πολλού χρόνου ήλπιζον από
την φιλανθρωπίαν των χριστιανών βασιλέων».
Η πορεία ανάπτυξης της Φιλικής
είναι εντυπωσιακή. Το διάστημα 1814-1816 τα μέλη της αριθμούν περίπου
20. Ως τα μέσα του 1817 αναπτύσσεται κυρίως μεταξύ των Ελλήνων της
Ρωσίας και της Μολδοβλαχίας, αλλά και πάλι τα μέλη της δεν υπερβαίνουν
τα 30. Όμως, από το 1818 σημειώνονται αθρόες μυήσεις. Κατά το 1820
εξαπλώνεται σε όλες σχεδόν τις περιοχές της Ελλάδας και τις περισσότερες
ελληνικές παροικίες του εξωτερικού. Χιλιάδες υπολογίζονται οι μυημένοι,
μολονότι είναι γνωστά μόνο 1096 ονόματα. Τους πρώτους μήνες του 1821 τα
μέλη της αριθμούν δεκάδες χιλιάδες. Η οργάνωση είχε υπερβεί τα ίδια της
τα όρια.
Στις γραμμές της συσπειρώνονται κυρίως έμποροι
και μικροαστοί, αλλά και Φαναριώτες και κοτζαμπάσηδες και κληρικοί,
πρόσωπα που θα διαδραματίσουν αγωνιστικό ρόλο (θετικό ή αρνητικό) στον
αγώνα για την ανεξαρτησία, όπως οι οπλαρχηγοί Θεόδωρος Κολοκοτρώνης,
Οδυσσέας Ανδρούτσος, Αναγνωσταράς, ο αρχιμανδρίτης Γρηγόριος Δικαίος
(Παπαφλέσσας), οι Φαναριώτες Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και Νέγρης, οι
μεγαλοκαραβοκύρηδες Κουντουριώτηδες, οι μεγαλοκoτζαμπάσηδες Ζαΐμης,
Λόντος, Νοταράς, ο μητροπολίτης Παλαιών Πατρών Γερμανός κ.ά.
Η όλη διάρθρωση της Φιλικής
Εταιρείας στηρίχθηκε στα οργανωτικά πρότυπα των Καρμπονάρων και των
Ελευθεροτεκτόνων. Η ηγετική της ομάδα απεκαλείτο «η Αόρατος Αρχή» και
περιβλήθηκε από την πρώτη στιγμή με τέτοια μυστική αίγλη, ώστε να
πιστεύεται ότι συμμετείχαν σε αυτήν πολλές σημαντικές προσωπικότητες,
όχι μόνον Έλληνες μα και ξένοι, όπως ο τσάρος Αλέξανδρος Α' της Ρωσίας.
Στην πραγματικότητα, τον πρώτο καιρό ήταν μόνο οι τρεις ιδρυτές της.
Κατόπιν, από το 1815 έως το 1818, προστέθηκαν άλλοι πέντε και μετά το
θάνατο του Σκουφά προστέθηκαν άλλοι τρεις. Το 1818 η Αόρατη Αρχή
μετονομάστηκε σε «Αρχή των Δώδεκα Αποστόλων» και κάθε Απόστολος
επωμίστηκε την ευθύνη μιας μεγάλης περιφέρειας.
Η όλη δομή ήταν πυραμιδοειδής
και στην κορυφή δέσποζε η «Αόρατος Αρχή». Κανείς δε γνώριζε ούτε είχε
δικαίωμα να ρωτήσει ποιοι την αποτελούσαν. Οι εντολές της εκτελούνταν
ασυζητητί, ενώ τα μέλη δεν είχαν δικαίωμα να λαμβάνουν αποφάσεις. Η
Εταιρεία απεκαλείτο «Ναός» και είχε τέσσερις βαθμίδες μύησης: α) οι
αδελφοποιητοί ή βλάμηδες, β) οι συστημένοι, γ) οι ιερείς και δ) οι
ποιμένες. Οι Ιερείς ήταν επιφορτισμένοι με το έργο της μύησης στους δύο
πρώτους βαθμούς. Όταν ο Ιερέας πλησίαζε κάποιον, σιγουρευόταν για τη
φιλοπατρία του και τον κατηχούσε πλάγια στους σκοπούς της εταιρείας,
οπότε το τελευταίο στάδιο ήταν να ορκιστεί.
Τότε τον πήγαινε σε κάποιον κληρικό - κάτι καθόλου
εύκολο αν ο ιερέας δεν ήταν ήδη μυημένος. Πήγαινε και έβρισκε τον ιερέα
και του έλεγε ότι ήθελε να ορκίσει κάποιον για προσωπική τους υπόθεση,
προκειμένου να διαπιστώσει ότι λέει την αλήθεια. Ο κληρικός φορούσε το
πετραχήλι και έπαιρνε το Ευαγγέλιο, οπότε ο κατηχητής έπαιρνε παράμερα
τον υποψήφιο και του υπαγόρευε ψιθυριστά τον «μικρό όρκο», τον οποίο
έπρεπε να τον επαναλαμβάνει ο κατηχούμενος χαμηλόφωνα τρεις φορές.
Ο Όρκος Των Φιλικών
"Ορκιζόμεθα ως τίμιοι
άνθρωποι, ως άνθρωποι οι οποίοι δεν κινούμεθα από κανένα άλλο αίσθημα,
ειμή από το προς την ελευθερίαν της ταλαιπώρου Πατρίδος μας ίνα
συντρέξωμεν με το νουν, με την καρδίαν και με το σώμα μας εις την
ελευθερίαν της, μη πτοούμενοι μήτε πυρ, μήτε σίδερον, μητ’
οποιονδήποτε βάσανον ως από μέρους ουτινοσδήποτε, ος τις ήθελε
τολμήσει να μας αποκόψει από την ιερότητα του σκοπού μας. Οι κόποι και
οι αγώνες θέλουν λογίζεσθαι ως μηδέν ως προς την απόφασίν μας. Ότι δεν
ήθελεν είναι μυστικόν μεταξύ ημών, τούτο επ’ ουδεμιά περιστάσει δεν
μπορεί να κοινοποιηθεί εις άλλον, αν εκ συμφώνου δεν εγκριθεί η
κοινοποίησίς του. Ορκιζόμεθα δε προ πάντων, ότι μεταξύ ημών και των
τυράννων της Πατρίδος μας το πυρ και ο σίδηρος είναι τα μόνα μέσα της
διαλλαγής και τίποτ’ άλλο. Εκ του εναντίον δε και ήθελεν αναιρέσωμεν
την ιερότητα των χρεών μας, κινούμενοι από αισχροκέρδειαν τινά, ή
δειλίαν ή άλλην οποιανδήποτε αιτίαν, το όνομά μας να παραδίδεται εις το
αιώνιον ανάθεμα και εις την κατάραν των Ομογενών μας το αίμα να χυθεί
ως χύνεται αυτήν την στιγμήν ο οίνος τούτος, το δε σώμα μας, μη
αξιούμενον ταφής, να γίνει βορά των θηρίων και των ορνέων. Αμήν" .
